สังคมสูงวัย โจทย์ใหญ่ที่มาพร้อมกับโอกาส

บทสรุปผู้บริหาร

 

ประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (Aged Society) ตั้งแต่ปี 2566 จากจำนวนผู้มีอายุ 60 ปีขึ้นไป ที่คิดเป็น 1 ใน 5 ของประชากรทั้งประเทศ ปัจจุบันผู้สูงอายุไทยต้องเผชิญกับความท้าทายหลายประการ โดยเฉพาะ 1) การไม่มีรายได้ที่มั่นคงและเพียงพอยามเกษียณ เนื่องจากไม่ได้ทำงาน หรือทำงานแต่ได้รับค่าตอบแทนต่ำ รวมถึงไม่มีเงินบำนาญหรือเงินออมที่เพียงพอ และ 2) การมีรายจ่ายที่สูงขึ้นเมื่อเข้าสู่วัยชรา ทั้งค่ารักษาพยาบาล และค่าที่พักอาศัยสำหรับผู้สูงอายุที่ต้องการการดูแล ซึ่งความท้าทายเหล่านี้ เกิดขึ้นทั้งในระดับบุคคล ระดับครัวเรือน และระดับประเทศ อย่างไรก็ดี ในอีกมุมหนึ่ง การเพิ่มขึ้นของจำนวนผู้สูงวัย ได้สร้างโอกาสให้กับธุรกิจหลายประเภท อาทิ ธุรกิจสุขภาพ อสังหาริมทรัพย์ อาหาร ไลฟ์สไตล์ ดิจิทัลและอิเล็กทรอนิกส์ รวมทั้งธุรกิจทางการเงิน ซึ่งธุรกิจเหล่านี้มีศักยภาพในการนำเสนอสินค้าและบริการที่ตอบสนองต่อความต้องการ และลดข้อจำกัดของผู้สูงอายุได้
 

จากสังคม ‘Aging’ สู่ ‘Aged’: เมื่อไทยแก่ลงไปอีกขั้น ทั้งๆ ที่ยังไม่รวย

 

“ไทยกำลังเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ” เป็นประโยคที่ได้รับการพูดถึงอย่างแพร่หลายมายาวนาน โดยนับตั้งแต่ปี 2548 เป็นต้นมา จำนวนผู้สูงอายุ หรือประชากรที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปในไทย คิดเป็น 1 ใน 10 ของประชากรทั้งประเทศ ซึ่งอยู่ในระดับที่เรียกว่าสังคมผู้สูงอายุ (Aging Society)^1/ แต่ล่าสุดเมื่อปี 2566 ไทยมีผู้สูงอายุจำนวน 13.2 ล้านคน หรือคิดเป็น 1 ใน 5 ของคนทั้งประเทศ^2/ ทำให้ไทยก้าวเข้าสู่การเป็นสังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (Aged Society) ซึ่งจะเห็นว่าไทยใช้เวลาไม่ถึง 20 ปีในการเลื่อนขั้นจาก Aging Society เป็น Aged Society ด้วยจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มขึ้นเป็นสองเท่า นับว่าเร็วกว่าหลายๆ ประเทศ อาทิ สิงคโปร์และจีน (25 ปี) สหราชอาณาจักร (45 ปี) และสหรัฐอเมริกา (69 ปี)^3/ นอกจากนี้ ในปี 2566 จำนวนผู้มีอายุตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไปของไทย คิดเป็น 13.6% ของประชากรทั้งหมด ซึ่งองค์การสหประชาชาติ^4/ คาดว่าสัดส่วนดังกล่าวจะเพิ่มขึ้นจนมากกว่า 20% อันจะส่งผลให้ไทยก้าวเข้าสู่สังคมสูงอายุระดับสุดยอด (Super-aged Society) ในปี 2572 ซึ่งเป็นระดับสูงสุดของสังคมสูงวัย เช่นเดียวกับญี่ปุ่น เยอรมนี อิตาลี ฝรั่งเศส เป็นต้น ทั้งนี้จะเห็นว่าประเทศเหล่านี้ล้วนเป็นประเทศพัฒนาแล้วที่มีรายได้สูง หรือเป็นประเทศที่ “แก่แต่รวย” ซึ่งตรงข้ามกับไทยที่มีแนวโน้มอยู่ในสถานการณ์ที่เรียกว่า “แก่ก่อนรวย”

ปัจจุบันอายุกึ่งกลางของประชากรไทย (Median Age)^5/ อยู่ที่ 41 ปี ซึ่งสูงกว่าค่าเฉลี่ยของอาเซียนที่ 29 ปี^6/ ในขณะที่อายุขัยเฉลี่ยของคนไทย (Life Expectancy) ก็มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง แม้จะลดลงเล็กน้อยในช่วงการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 มาอยู่ที่ 78.7 ปี ในปี 2564 และในปีเดียวกันนี้ นับเป็นครั้งแรกที่ไทยมีจำนวนคนเกิดน้อยกว่าจำนวนคนตาย ซึ่งแนวโน้มจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มขึ้น อายุขัยที่ยืนยาวขึ้น และอัตราการเกิดที่ต่ำลง ทำให้เกิดความท้าทายหลายประการ โดยเฉพาะการลดลงของกำลังแรงงาน สะท้อนจากอัตราการมีส่วนร่วมในกำลังแรงงาน (Labor Force Participation Rate) เพียง 68.7% ในปี 2566^7/ ซึ่งมีทิศทางลดลงจากระดับเกิน 70% เมื่อ 10 ปีก่อน ด้วยเหตุนี้จึงส่งผลให้อัตราส่วนพึ่งพิงวัยสูงอายุ (Old-Age Dependency Ratio)^8/ เพิ่มขึ้นต่อเนื่อง โดยในปี 2564 ประชาวัยกรวัยแรงงาน 100 คน ต้องดูแลผู้สูงอายุถึง 21 คน ซึ่งเพิ่มขึ้นจากเพียง 13 คน ในปี 2558 (ภาพที่ 2) และอัตราส่วนดังกล่าวมีแนวโน้มสูงขึ้นเรื่อยๆ
 

 

จะเห็นว่าสังคมสูงวัยเป็นโจทย์ที่ท้าทายอย่างยิ่งของประเทศ เนื่องจากไทยจะต้องขับเคลื่อนการเติบโตทางเศรษฐกิจด้วยกำลังแรงงานที่ลดลง ในขณะเดียวกันก็ต้องพยายามดูแลผู้สูงอายุให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีด้วย อย่างไรก็ดี ท่ามกลางความท้าทายของการเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างเต็มรูปแบบ หากมองในอีกมิติหนึ่งจะพบโอกาสที่เกิดขึ้นมากมายจากการขยายตัวของสังคมสูงวัย ที่ส่งผลให้ผู้สูงอายุกลายเป็นผู้บริโภคหลักอีกหนึ่งกลุ่ม และเป็นตลาดสำคัญของการทำธุรกิจหลายประเภท ดังนั้น บทความฉบับนี้จะชวนทุกท่านมาสำรวจความท้าทายที่ผู้สูงอายุไทยต้องเผชิญในด้านต่างๆ รวมทั้งจะฉายภาพเชื่อมโยงไปยังโอกาสทางธุรกิจที่มีศักยภาพในการตอบสนองข้อจำกัดและความต้องการของผู้สูงอายุไทย
 

เพราะเป็นคนแก่จึงเจ็บปวด: สำรวจความท้าทายของผู้สูงอายุไทยในมิติต่างๆ

 

ผู้สูงอายุไทยจำนวนมากยังคงต้องเผชิญปัญหา (Pain Point) ในการดำเนินชีวิตประจำวันหลายประการ ทั้งด้านรายได้ การทำงาน เงินออม สุขภาพ ที่พักอาศัย และอื่นๆ ซึ่งสามารถสรุปความท้าทายสำคัญของการเป็นผู้สูงอายุในประเทศไทย ได้ดังต่อไปนี้

• รายได้

ผู้สูงอายุเกินครึ่งมีรายได้หลักจากการพี่งพาผู้อื่น และเกือบครึ่งเผชิญความไม่แน่นอนด้านความเพียงพอของรายได้

รายได้เป็นปัจจัยสำคัญที่กำหนดคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ แต่จากการสำรวจโดยสำนักงานสถิติแห่งชาติเมื่อปี 2564^9/ พบว่า ผู้สูงอายุไทยมีรายได้เฉลี่ยเพียงปีละ 87,136 บาท หรือเดือนละ 7,261 บาท (เฉลี่ยวันละ 242 บาท) ซึ่งน้อยกว่าอัตราค่าจ้างขั้นต่ำ^10/ นอกจากนี้ ผู้สูงอายุเกินกว่าครึ่ง (56%) พึ่งพารายได้จากผู้อื่นเป็นหลัก โดยอาศัยรายได้จากบุตรหลานหรือคู่สมรสมากที่สุด ตามมาด้วยเบี้ยยังชีพจากภาครัฐ ส่วนผู้สูงอายุที่มีรายได้หลักจากการทำงานมีเพียง 32% ของผู้ตอบแบบสำรวจ การพึ่งพารายได้จากภายนอกเป็นหลักอาจเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้ผู้สูงอายุกว่า 40% เผชิญความไม่แน่นอนด้านความเพียงพอของรายได้ กล่าวคือ รู้สึกว่าตนเองมีรายได้ไม่เพียงพอเลยหรือเพียงพอแค่บางครั้ง โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่สัดส่วนกลุ่มดังกล่าวสูงถึง 52% ในขณะที่ผู้สูงอายุทั่วประเทศที่มีรายได้เพียงพอจนเหลือเก็บมีไม่ถึง 5% เท่านั้น อีกทั้งในบรรดาผู้สูงอายุที่มีการออม พบว่ากว่า 40% มีเงินออมไม่ถึง 50,000 บาท สอดคล้องกับการที่เงินออมดังกล่าวไม่สามารถเป็นแหล่งรายได้หลักของผู้สูงอายุส่วนใหญ่ ยิ่งไปกว่านั้น ผู้สูงอายุเกือบครึ่งหนึ่งยังมีหนี้สินของตนเอง และ/หรือหนี้สินของสมาชิกคนอื่นๆ ในครัวเรือนด้วย^11/
 

 
3) ประกันสำหรับผู้สูงอายุ ธุรกิจประกันจะได้รับอานิสงส์จากจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มขึ้น ด้วยการพัฒนาผลิตภัณฑ์ประกันที่ตอบโจทย์ความเสี่ยงของผู้สูงอายุในด้านสุขภาพและการเงินได้ ในปัจจุบันประกันชีวิตสำหรับผู้สูงวัย ได้ขยายเงื่อนไขให้ครอบคลุมผู้สูงอายุมากขึ้น โดยทั่วไปผู้มีอายุ 50-75 ปี สามารถซื้อผลิตภัณฑ์เพื่อรับความคุ้มครองจนถึงอายุ 80-90 ปี หรือตลอดชีพ นอกจากนี้ ผู้สูงอายุสามารถซื้อประกันสุขภาพ ซึ่งเบี้ยประกันจะเพิ่มขึ้นตามอายุและความเสี่ยงของแต่ละบุคคล อีกทั้งยังมีประกันที่เลือกความคุ้มครองเฉพาะโรค เช่น โรคอัลไซเมอร์ โรคหลอดเลือดสมอง ส่วนผู้ที่ยังไม่เข้าสู่วัยสูงอายุ แต่ต้องการวางแผนทางการเงินเพื่อให้มีเงินไว้ใช้หลังเกษียณ สามารถเลือกซื้อประกันชีวิตแบบบำนาญ (Annuity) ได้ตั้งแต่อายุ 20-25 ปี โดยประกันประเภทนี้จะเริ่มจ่ายบำนาญตั้งแต่อายุ 55 ปี และจ่ายอย่างน้อยจนถึงอายุ 85 ปี หรืออาจขยายจนถึง 99 ปี ทั้งนี้ ผู้ซื้อสามารถเลือกความถี่ ระยะเวลา และอัตราการจ่ายผลประโยชน์ได้^39/

4) บัตรเครดิต/เดบิต ผลิตภัณฑ์บัตรเครดิต/เดบิตที่เจาะกลุ่มเป้าหมายผู้สูงอายุ อาจแบ่งได้ 2 ประเภท ได้แก่ บัตรที่ออกแบบเพื่อผู้สูงอายุโดยเฉพาะ เช่น กำหนดอายุขั้นต่ำของการสมัครไว้ที่ 40 ปี^40/ และบัตรทั่วไปที่ครอบคลุมผู้สูงอายุ เช่น บัตรเครดิตที่กำหนดให้ผู้สมัครมีอายุ 20-70 ปี^41/ รวมถึงบัตรเดบิต สำหรับผู้มีอายุ 18-80 ปี^42/ นอกจากนี้ ผู้ให้บริการบัตรบางรายยังมีโปรโมชันเพื่อส่งเสริมการใช้จ่ายของผู้สูงอายุ เช่น ของขวัญจากการใช้จ่าย ณ ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุหรือโรงพยาบาล43/ เงินคืนจากการแบ่งจ่ายค่ารักษาพยาบาลผู้สูงอายุ^44/ คูปองตรวจคัดกรองโรคสำหรับลูกค้าบัตรเครดิต^45/ ทั้งนี้ เนื่องจากรายจ่ายด้านสุขภาพเป็นค่าใช้จ่ายสำคัญของผู้สูงอายุ สิทธิพิเศษจากบัตรเหล่านี้จะช่วยดึงดูดลูกค้าใหม่ให้มาใช้บริการ รวมถึงรักษาฐานลูกค้าเดิมด้วย

นอกเหนือจากบริการทางการเงินข้างต้น ยังมีผลิตภัณฑ์และบริการที่ช่วยเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่วัยเกษียณ อาทิ กองทุนรวมเพื่อการเลี้ยงชีพ (Retirement Mutual Fund: RMF)^46/ บริการให้คำปรึกษา และวางแผนทางการเงินเพื่อการเกษียณ รวมถึงการจัดการมรดก ทั้งนี้ ผลิตภัณฑ์และบริการเหล่านี้ต้องมีความหลากหลาย เหมาะสมกับลักษณะรายได้ สุขภาพ และการใช้ชีวิตหลังเกษียณของผู้สูงอายุที่แตกต่างกัน และสิ่งสำคัญคือรูปแบบและช่องทางส่งมอบบริการต้องเป็นมิตรกับผู้สูงอายุที่มีข้อจำกัดด้านทักษะทางการเงินและทักษะทางเทคโนโลยี

มุมมองวิจัยกรุงศรี: สังคมสูงวัย โจทย์ด้านนโยบายที่ต้องคิด กับโอกาสทางธุรกิจที่ต้องคว้า

สังคมผู้สูงอายุเป็นหนึ่งในแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ (Megatrend) ของโลก ซึ่งไทยเองนับว่าเผชิญกระแสแห่งการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรอย่างรวดเร็ว เนื่องจากได้เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มรูปแบบแล้วเมื่อปี 2566 และคาดว่าจะเข้าสู่สังคมสูงวัยระดับสูงสุดในอีกไม่ช้า ทั้งนี้ แม้จะมีความท้าทายเกิดขึ้นทั้งในด้านเศรษฐกิจและสังคม แต่สังคมสูงวัยก็นำมาซึ่งโอกาสอีกไม่น้อยเช่นกัน วิจัยกรุงศรีจึงมองว่าสังคมสูงวัยเป็นโจทย์ใหญ่ด้านนโยบายที่ต้องคิด ซึ่งมาพร้อมกับโอกาสทางธุรกิจที่ต้องคว้า ดังนี้

โจทย์ใหญ่ของผู้ดำเนินนโยบาย

เนื่องจากผู้สูงอายุไทยเผชิญปัญหาและข้อจำกัดทั้งด้านรายได้และรายจ่าย ซึ่งส่งผลต่อคุณภาพชีวิตประจำวัน ดังนั้นผู้ดำเนินนโยบายควรสนับสนุนให้ผู้สูงอายุ 1) มีรายได้ที่มั่นคง เพียงพอ และ 2) มีรายจ่ายที่ลดลงแต่ยังคงคุณภาพชีวิตที่ดี

รายได้: เนื่องจากผู้สูงอายุส่วนใหญ่ยังพึ่งพารายได้จากผู้อื่นเป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นครอบครัวหรือภาครัฐ ซึ่งอาจไม่เพียงพอต่อการดำรงชีพ จึงควรมีการสนับสนุนให้ผู้สูงวัยมีรายได้จากการทำงานหรือเงินออมเพิ่มขึ้น ดังนี้

• ส่งเสริมการทำงานของผู้สูงอายุ ปัจจุบันผู้สูงอายุไทยเพียง 37.6% มีส่วนร่วมในกำลังแรงงาน ซึ่งน้อยกว่าอัตราการมีส่วนร่วมของทุกช่วงวัยเกือบครึ่งหนึ่ง โดยผู้สูงอายุที่ต้องการทำงาน ควรได้รับการสนับสนุนให้มีงานทำผ่านมาตรการต่างๆ อาทิ การขยายอายุเกษียณให้มากกว่า 55 หรือ 60 ปี เช่น ในญี่ปุ่น หรือหลายประเทศในทวีปยุโรปที่ขยายจนถึง 65 ปี ซึ่งส่งผลให้ผู้สูงอายุอยู่ในตลาดแรงงานเพิ่มขึ้น^47/ การฝึกอบรมทักษะผู้สูงอายุและจับคู่งานเชิงรุก เพื่อแก้ปัญหาความไม่สอดคล้องระหว่างทักษะที่ผู้สูงอายุมีและที่นายจ้างต้องการ การคุ้มครองให้ผู้สูงอายุได้รับค่าตอบแทนอย่างเพียงพอ^48/ ซึ่งเป็นปัญหาที่ผู้สูงวัยพบมากที่สุดจากการทำงาน มาตรการจูงใจทางภาษีเพื่อส่งเสริมการจ้างงานผู้สูงอายุ^49/ รวมถึงการสนับสนุนเงินทุนเพื่อประกอบอาชีพ^50/ เพื่อสร้างงานและรายได้ให้กับกลุ่มผู้สูงวัยทั้งนี้ มาตรการที่ยกมาข้างต้น ส่วนใหญ่มีการดำเนินการอยู่แล้ว แต่จำเป็นต้องทบทวนประสิทธิผลและความเข้มข้นของการดำเนินการเพิ่มเติมนอกเหนือจากมาตรการภาคสมัครใจ

• ผลักดันการออมเพื่อการเกษียณ ผู้สูงอายุจำนวนมากยังไม่มีเงินบำนาญหรือเงินออมที่เพียงพอ โดยเฉพาะแรงงานอิสระที่ไม่อยู่ในระบบการออมภาคบังคับใดๆ ดังนั้น แรงงานกลุ่มนี้ควรได้รับการส่งเสริมให้เข้าร่วมกองทุนการออมภาคสมัครใจ อาทิ กองทุนประกันสังคมมาตรา 39 40 และกองทุนการออมแห่งชาติ (กอช.) ส่วนแรงงานในระบบที่มีนายจ้าง ควรมีแหล่งเงินออมเพิ่มเติมนอกเหนือจากการประกันสังคมภาคบังคับ โดยกองทุนสำรองเลี้ยงชีพเป็นรูปแบบการออมที่ควรได้รับการส่งเสริมให้ทั้งนายจ้างและลูกจ้างตระหนักถึงความสำคัญ นอกจากนี้ ความรู้และทักษะด้านการวางแผนทางการเงินควรได้รับการปลูกฝังตั้งแต่ก่อนวัยเกษียณ เนื่องจากสุขภาพการเงินก็สำคัญไม่น้อยกว่าสุขภาพกาย

รายจ่าย: ผู้สูงอายุมีค่าใช้จ่ายจำเป็นจากปัจจัยสี่ อันได้แก่ อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย และการรักษาพยาบาล  โดยเฉพาะรายจ่ายด้านสุขภาพ และที่พักอาศัย ที่อาจเพิ่มขึ้นจากการเข้าสู่วัยชรา แต่ผู้สูงอายุอีกจำนวนมากยังไม่สามารถเข้าถึงบริการสุขภาพและที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมในวัยเกษียณ หน่วยงานที่เกี่ยวข้องจึงควรดำเนินการดังนี้

• ส่งเสริมการดูแลสุขภาพและสิทธิการรักษาพยาบาลทางเลือก เนื่องจากค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพของผู้สูงวัยเพิ่มขึ้นตามอายุ และจะสูงขึ้นหากผู้สูงอายุมีโรคเรื้อรังมากกว่า 1 โรค การดูแลสุขภาพเชิงป้องกันเพื่อให้สูงวัยอย่างแข็งแรงจึงเป็นผลดีต่อทั้งผู้สูงอายุ ครัวเรือน และประเทศ นอกจากนี้ ผู้สูงอายุควรได้รับการสนับสนุนให้มีสิทธิการรักษาพยาบาลทางเลือก เช่น ประกันสุขภาพส่วนบุคคล นอกเหนือจากระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้าเพื่อเพิ่มความสะดวกในการเข้าถึงการรักษาและลดต้นทุนด้านสาธารณสุข

• สนับสนุนที่พักสำหรับผู้สูงอายุที่มีรายได้น้อย เนื่องจากที่อยู่อาศัยสำหรับผู้สูงอายุในปัจจุบันยังเน้นรองรับกลุ่มผู้มีรายได้สูงเป็นหลัก ในขณะที่บ้านพักและ Nursing Home ที่มีราคาตรงกับความสามารถในการจ่ายของคนส่วนใหญ่ในตลาด ยังมีน้อย จึงควรมีการสนับสนุนการพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยสำหรับผู้สูงอายุรายได้น้อยที่ไม่สามารถอยู่อาศัยในบ้านของตนเอง (Aging in Place) ได้

นอกจากการสนับสนุนให้ผู้สูงอายุไทยมีคุณภาพชีวิตหลังเกษียณที่ดีขึ้นในมิติต่างๆ ข้างต้นแล้ว ผู้ดำเนินนโยบายควรส่งเสริมเศรษฐกิจสูงวัย (Silver Economy) ไปพร้อมๆ กัน อาทิ การส่งเสริมอุตสาหกรรมการแพทย์ เทคโนโลยี และบริการสุขภาพ อาหาร อสังหาริมทรัพย์ รวมถึงสินค้าและบริการสำหรับผู้สูงวัย

โอกาสทางธุรกิจใน Silver Economy

ธุรกิจหลายประเภทมีแนวโน้มได้รับประโยชน์มหาศาลจากสังคมผู้สูงอายุ ไม่ว่าจะเป็น ธุรกิจสุขภาพ ซึ่งได้รับอานิสงส์จากความต้องการบริการสุขภาพที่มากขึ้นตามวัย หรือธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ ที่มีโอกาสจากความต้องการที่พักที่ออกแบบมาเพื่อผู้สูงอายุหรือมีบริการช่วยเหลือตามความจำเป็น ในขณะที่ธุรกิจอาหาร ไลฟ์สไตล์ ดิจิทัลและอิเล็กทรอนิกส์จะได้ประโยชน์จากตลาดผู้สูงอายุที่ขยายตัว และกลายเป็นกลุ่มลูกค้าสำคัญที่มีความต้องการสินค้าและบริการที่ต่างออกไป ทั้งนี้คาดว่าธุรกิจใน Silver Economy จะมีศักยภาพในการเติบโตเนื่องจากปัจจัยต่างๆ ดังนี้

• ตลาดประกอบด้วยกลุ่มลูกค้าที่มีกำลังซื้อหลากหลาย ได้แก่ 1) กลุ่มกำลังซื้อสูง ซึ่งมักเป็นผู้สูงวัยที่มีความรู้และประสบการณ์มาก ชอบใช้จ่ายเพื่อความสุข เช่น สิ่งอำนวยความสะดวก สินค้าความงาม และความบันเทิง2) กลุ่มที่เหลือ แม้มีกำลังซื้อน้อยกว่า แต่เป็นตลาดขนาดใหญ่ที่ยังไม่ได้รับการเสนอสินค้าและบริการอย่างเต็มที่ (Underserved Market) เช่น ที่อยู่อาศัย บริการสุขภาพ และการเงิน

• ตลาดมีโอกาสจากผลิตภัณฑ์และผู้บริโภคหลายกลุ่ม โดยลูกค้าอาจแบ่งกลุ่มตามอายุออกเป็น 1) กลุ่มก่อนวัยเกษียณ (Prepare) อายุ 50-59 ปี ซึ่งมีอัตราการใช้เทคโนโลยีและรายได้สูงกว่าผู้สูงอายุ 2) กลุ่มสูงวัยตอนต้น (Young Old: YOLD) อายุ 60-69 ปี และ 3) กลุ่มสูงวัยตอนปลาย (Late Old: LOLD) อายุ 70 ปีขึ้นไป^51/ นอกจากนี้ ยังสามารถแบ่งลูกค้าผู้สูงอายุตามสภาพร่างกาย ได้แก่ กลุ่มติดสังคม ติดบ้าน และติดเตียง ซึ่งกลุ่มต่างๆ ข้างต้น มีความต้องการสินค้าและบริการแตกต่างกัน ทั้งนี้ นอกจากผู้สูงอายุแล้ว ยังมีผู้บริโภคอีกหนึ่งกลุ่มที่เป็นผู้ตัดสินใจซื้อสินค้าและบริการสำหรับผู้สูงวัยคือ กลุ่มที่เรียกว่า Sandwich Generation ซึ่งต้องดูแลพ่อแม่สูงอายุ รวมถึงคู่สมรสและลูกของตนเอง

• ตลาดมีขนาดใหญ่และการแข่งขันยังไม่รุนแรง ซึ่งได้รับอานิสงส์จากผู้สูงอายุในประเทศและชาวต่างชาติที่ต้องการมาใช้ชีวิตเกษียณที่ไทย รวมถึงตลาดต่างประเทศ เนื่องจากแนวโน้มการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุเป็นกระแสการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นทั่วโลก นอกจากนี้ การแข่งขันในตลาดผู้สูงอายุยังไม่รุนแรงมาก (Blue Ocean) เมื่อเทียบกับตลาดวัยทำงาน ซึ่งในอนาคตขนาดตลาดผู้สูงอายุจะใกล้เคียงกับตลาดกลุ่มคนวัยทำงานยิ่งขึ้น

สิ่งสำคัญสำหรับผู้เล่นที่ต้องการคว้าโอกาสใน Silver Economy คือการเข้าใจพฤติกรรม ความต้องการ และ Pain Point ที่แตกต่างกันของผู้สูงอายุหลากหลายกลุ่ม เพื่อให้สามารถแบ่งส่วนตลาด (Market Segmentation) และนำเสนอผลิตภัณฑ์ได้อย่างเหมาะสม นอกจากนี้ เนื่องจากผู้สูงอายุมีทักษะและสามารถเข้าถึงเทคโนโลยีได้มากขึ้น จึงนิยมซื้อสินค้าและบริการผ่านช่องทางออนไลน์มากขึ้น อีกทั้งผู้สูงวัยยังชื่นชอบการใช้โซเชียลมีเดีย (Social Media) โดยเฉพาะ Facebook และ Youtube^52/ ดังนั้น แพลตฟอร์มเหล่านี้จึงเป็นช่องทางโฆษณาและทำการตลาดที่สำคัญ

ภาคการเงินการธนาคารที่คำนึงถึงสังคม

ธนาคารมีโอกาสจากการพัฒนาและนำเสนอผลิตภัณฑ์ทางการเงินที่ตอบโจทย์ความท้าทายต่างๆ ในสังคมผู้สูงอายุ โดยผลิตภัณฑ์ทางการเงินสำหรับผู้สูงอายุในยุค Aged Society ควรมีลักษณะสำคัญ ดังนี้

• ช่วยให้ผู้สูงอายุเข้าถึงสินค้าและบริการต่างๆ เพื่อคุณภาพชีวิตทึ่ดียิ่งขึัน ไม่ว่าจะเป็นผลิตภัณฑ์เงินฝาก หรือสินเชื่อ ที่สนับสนุนการสร้างรายได้ อาชีพ เงินออม รวมถึงเพิ่มกำลังซื้อให้กับผู้สูงอายุ สำหรับการใช้จ่ายที่จำเป็นยามเกษียณ เช่น การดูแลสุขภาพ การรักษาพยาบาล การปรับปรุงหรือจัดหาที่พักอาศัย

• ได้รับการออกแบบที่เป็นมิตรกับผู้สูงอายุ โดยตอบโจทย์ข้อจำกัดต่างๆ ของผู้สูงอายุ โดยเฉพาะสภาพร่างกาย ทักษะทางเทคโนโลยี และทักษะทางการเงิน ตัวอย่างเช่น Mobile Banking ที่ออกแบบ UX/UI ให้ตัวเลือกและตัวอักษรมีขนาดใหญ่ เป็นภาษาไทย มีขั้นตอนไม่ซับซ้อน สร้างความเชื่อมั่นด้านความปลอดภัยในการใช้บริการได้

ท้ายที่สุด ธนาคารสามารถมีบทบาทเพิ่มขึ้นในการส่งเสริมการเข้าถึงบริการทางการเงินและการยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ด้วยการคำนึงถึงผู้สูงอายุในฐานะลูกค้ากลุ่มสำคัญ รวมทั้งการสนับสนุนธุรกิจเพื่อผู้สูงวัย ซึ่งสอดคล้องกับการให้ความสำคัญกับมิติสังคม (Social) อันเป็นส่วนหนึ่งของแนวคิดการดำเนินธุรกิจที่ตระหนักถึงประเด็นสิ่งแวดล้อม สังคม และธรรมาภิบาล (Environment, Social and Governance: ESG)

References
 

Deloitte. (2019). The Silver Avalanche Are you prepared?”. 

Department of Older Persons. (2023). “Report on the situation of the Thai elderly in 2022”. Retrieved from https://www.dop.go.th/th/ebook/010

Glinskaya, E., T. Walker, and T. Wanniarachchi. (2021). “Caring for Thailand’s Aging Population”. World Bank.

International Labour Organization. (2022). “Social Protection Diagnostic Review: Review of the pension system in Thailand”. Retrieved from ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/publication/wcms_836733.pdf

Mercer and CFA Institute. (2023). “Mercer CFA Institute Global Pension Index 2023”. Retrieved from https://www.mercer.com/assets/global/en/shared-assets/global/attachments/pdf-2023-mercer-cfa-global-pension-index-full-report-11-09-2023.pdf

National Statistical Office. (2023). “The 2023 Health and Welfare Survey”.

Siddhartha Sanghi. (2022). “Can Population Aging Explain Rising Healthcare Spending Across Countries?”. Retrieved from https://research.stlouisfed.org/publications/economic-synopses/2022/06/30/can-population-aging-explain-rising-healthcare-spending-across-countries

TDRI. (2023). “How does an aging society affect the social, economic, health, and medical expenses of Thai households?”. Retrieved from https://tdri.or.th/wp-content/uploads/2023/06/wb202.pdf

World Health Organization. (2020). “How will population ageing affect health expenditure trends in Japan”.

 

1/ องค์การสหประชาติได้แบ่งระดับสังคมผู้สูงอายุเป็น 3 ระดับ ได้แก่ 1) สังคมผู้สูงอายุ (Aging society) เมื่อประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปมีสัดส่วนมากกว่า 10% ของประชากรทั้งประเทศ หรือประชากรอายุ 65 ปีขึ้นไป มีสัดส่วนมากกว่า 7% 2) สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (Aged society) เมื่อประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปมีสัดส่วนมากกว่า 20% หรือประชากรอายุ 65 ปีขึ้นไป มีสัดส่วนมากกว่า 14% และ 3) สังคมสูงอายุระดับสุดยอด (Super-aged society) เมื่อประชากรอายุ 65 ปีขึ้นไป มีสัดส่วนมากกว่า 20% ของประชากรทั้งประเทศ
2/ Department of Older Persons (DOP), https://www.dop.go.th/th/statistics_page?cat=1&id=1
3/ Bangkok Post, https://www.bangkokpost.com/business/general/2643057/thailands-silver-economy-trends-and-opportunities   
4/ UN World Population Prospects 2022
5/ อายุมัธยฐาน (Median Age) คืออายุตรงกลางซึ่งแบ่งประชากรออกเป็นสองส่วนจำนวนเท่า ๆ กัน
6/ Bangkok Post, https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/2504556/old-poor-and-unemployable   
7/ National Statistical Office (NSO)’s Labor Force Survey (2023Q3),  
8/ อัตราส่วนพึ่งพิงวัยสูงอายุ (Old-age dependency ratio) หมายถึง อัตราส่วนของประชากรที่อยู่ในกลุ่มอายุ 60 ปีขึ้นไป ต่อประชากรในวัยแรงงาน ที่มีอายุ 15-59 ปี
9/ NSO’s Elderly Survey (2021),
10/ ค่าจ้างขั้นต่ำ ณ มีนาคม 2567 อยู่ที่ 330-370 บาทต่อวัน (Ministry of Labor, https://www.mol.go.th/อัตราค่าจ้างขั้นต่ำ)  
11/ บริษัทข้อมูลเครดิตแห่งชาติ จำกัด (เครดิตบูโร) พบว่า ในปี 2565 ประชากรกลุ่มอายุ 50 ปีขึ้นไป มีการก่อหนี้เพิ่มเมื่อเทียบกับ ปี 2562 (ยุคก่อนโควิด-19) ส่วนใหญ่มาจากหนี้เพื่อการเกษตร และการเช่าซื้อมอเตอร์ไซค์ (Thansettakij, https://www.thansettakij.com/business/economy/578569)   
12/ NSO’s Working Elderly Survey (2022),  
13/ Ministry of Labor’s Working Elderly Survey (2022),  
14/ กองทุนการออมแห่งชาติ (กอช.) เป็นกองทุนส่งเสริมการออมภาคสมัครใจเพื่อเป็นหลักประกันหลังเกษียณอายุของแรงงานนอกระบบ โดยเปิดให้คนไทยอายุ 15-60 ปี ที่ประกอบอาชีพอิสระ เช่น เกษตรกร ผู้ค้าขาย ผู้รับจ้างอิสระ และบุคคลทั่วไป ที่ไม่อยู่ในกองทุนประกันสังคมประเภทที่จ่ายบำเหน็จ/บำนาญ กองทุนบำเหน็จบำนาญข้าราชการ กองทุนสำรองเลี้ยงชีพ หรือกองทุนบำนาญอื่นที่สมทบโดยรัฐบาลหรือนายจ้าง สะสมเงินเข้ากองทุนไม่เกิน 30,000 บาทต่อปี และภาครัฐสมทบเงินให้ตามเงื่อนไข (สูงสุด 1,800 บาทต่อปี) โดยกองทุนจะจ่ายบำนาญเป็นรายเดือนเมื่อสมาชิกอายุครบ 60 ปี (National Savings Fund, https://www.nsf.or.th/sites/default/files/กองทุนการออมแห่งชาติ%20%28กอช.%29%2031.03.2566.pdf)   
15/ NSO’s Elderly Survey (2021)
16/ NSO’s Informal Worker Survey (2023),
17/ กองทุนบำเหน็จบำนาญแห่งชาติ (กบช.) เป็นกองทุนสำรองเลี้ยงชีพภาคบังคับสำหรับแรงงานในระบบที่มีอายุ 15-60 ปี ครอบคลุมลูกจ้างเอกชน ลูกจ้างชั่วคราว พนักงานราชการหรือรัฐวิสาหกิจ ที่ไม่ได้เป็นสมาชิกกองทุนสำรองเลี้ยงชีพ โดยลูกจ้างและนายจ้างต้องสมทบเงินเข้ากองทุน ฝ่ายละไม่ต่ำกว่า 3% ของค่าจ้าง (เพดานเงินเดือน 60,000 บาท) และจะทยอยปรับเพิ่มอัตราสมทบขั้นต่ำไม่เกิน 10% ในระยะเวลา 10 ปี ทั้งนี้ สมาชิกจะได้รับเงินบำเหน็จบำนาญเมื่ออายุครบ 60 ปี โดยเมื่อปี 2564 คณะรัฐมนตรีได้มีมติอนุมัติหลักการร่างพระราชบัญญัติกองทุนบำเหน็จบำนาญแห่งชาติ พ.ศ. .... ตามที่กระทรวงการคลังเสนอแล้ว และร่างกฎหมายอยู่ระหว่างการตรวจพิจารณาโดยสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา (Fiscal Policy Office, https://www.fpo.go.th/main/Important-economic-policy/7776.aspx)   
18/ Global Pension Index 2023 โดย Mercer และ CFA Institute พิจารณาระบบบำเหน็จบำนาญของประเทศต่างๆ ใน 3 ด้าน ได้แก่ ความเพียงพอ (Adequacy) ความยั่งยืน (Sustainability) และความน่าเชื่อถือ (Integrity) โดยคะแนนของไทยอยู่ในกลุ่มรั้งท้าย (เกรด D) เช่นเดียวกับฟิลิปปินส์ อินเดีย ตุรกี และอาร์เจนตินา ในขณะที่สิงคโปร์อยู่ในเกรด B+ ส่วนมาเลเซีย เกาหลีใต้ และญี่ปุ่นอยู่ในเกรด C+ (Mercer, https://www.mercer.com/assets/global/en/shared-assets/global/attachments/pdf-2023-mercer-cfa-global-pension-index-full-report-11-09-2023.pdf) 
19/ World Health Organization (2020). “How will population ageing affect health expenditure trends in Japan”. 
20/ TDRI. (2023). “How does an aging society affect the social, economic, health, and medical expenses of Thai households?”. Retrieved fromhttps://tdri.or.th/wp-content/uploads/2023/06/wb202.pdf  
21/ National Health Security Office (NHSO), https://www.hfocus.org/content/2023/10/28769 
22/ Siddhartha Sanghi. (2022). “Can Population Aging Explain Rising Healthcare Spending Across Countries?”. retrieved from https://research.stlouisfed.org/publications/economic-synopses/2022/06/30/can-population-aging-explain-rising-healthcare-spending-across-countries   
23/ Glinskaya, E., T. Walker, and T. Wanniarachchi. (2021). “Caring for Thailand’s Aging Population”. World Bank.
24/ NSO’s Elderly Survey (2021)
25/ Real Estate Information Center (REIC), https://www.reic.or.th/Activities/PressRelease/199  
26/ จากการเก็บข้อมูลราคาบ้านพักผู้สูงอายุ ที่ผู้ตอบ (ทั้งผู้สูงอายุและบุตรหลาน) ยินดีจ่าย โดย Crowdabout (2021), https://crowdabout.io/blog/senior-market-nursing-home/  
27/ NSO’s survey on the use of ICT,  
28/ Bank of Thailand and NSO’s Financial Inclusion Survey (2022), https://www.bot.or.th/th/research-and-publications/articles-and-publications/articles/article-2024mar19.html   
29/ จากการวิเคราะห์ข้อมูล e-Payment ในช่วงเดือนกรกฎาคม 2563 ถึงเดือนธันวาคม 2564 (18 เดือน) จาก 5 ธนาคารใหญ่ ซึ่งครอบคลุมธุรกรรม 80% ของทั้งประเทศ โดยฐิติ ทศบวร และคณะ (Puey Ungphakorn Institute for Economic Research (PIER), https://www.pier.or.th/abridged/2023/05/)
30/ อ่านบทความและผลการสำรวจได้ที่ https://www.krungsri.com/th/research/research-intelligence/ri-elders-20  
31/ Bank of Thailand and NSO’s Financial Literacy Survey (2022),
32/ NSO’s Household Socio-Economic Survey (2023),   
33/ Deloitte,
34/ Bangkok Bank SME,  https://www.bangkokbanksme.com/en/silver-economy-marketing-elderly   
35/ The 1 Insight, https://workpointtoday.com/the-1-silver-spenders/   
36/ โภชนเภสัช (Nutraceutical) คืออาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ และมีสรรพคุณทางยา สามารถป้องกันและรักษาโรค รวมทั้งชะลอความชรา https://www.foodnetworksolution.com/wiki/word/1006/nutraceutical-โภชนเภสัช  
37/ บำเหน็จตกทอดคือเงินที่ภาครัฐจ่ายให้ทายาทตามกฎหมายของผู้รับบำนาญที่เสียชีวิต โดยคิดจาก 30 เท่าของเงินบำนาญรายเดือนและเงินช่วยค่าครองชีพ หักด้วยเงินบำเหน็จดำรงชีพที่ได้รับไปแล้ว บำเหน็จตกทอดจึงใช้เป็นหลักทรัพย์ค้ำประกันสินเชื่อได้  
38/ สถาบันการเงินเฉพาะกิจของรัฐ (Specialized Financial Institution: SFI) อาทิ ธนาคารออมสิน  ธนาคารอาคารสงเคราะห์  เป็นธนาคารนำร่องการให้สินเชื่อ Reverse Mortgage ตั้งแต่ปี 2561-2562 ซึ่งปัจจุบันธนาคารทั้ง 2 แห่ง กำหนดวงเงินกู้สูงสุดไม่เกิน 10 ล้านบาท และระยะเวลาการกู้สูงสุดไม่เกิน 25 ปี โดยอายุผู้กู้รวมกับระยะเวลากู้ต้องไม่เกิน 85 ปี (https://www.gsb.or.th/personals/reverse-mortgage/  และ https://www.ghbank.co.th/product-detail/reverse-mortgage-loan) 
39/ The Stock Exchange of Thailand, https://www.set.or.th/th/education-research/education/happymoney/knowledge/article/89-tsi-do-retirement-planning-with-annuity-insurance  
40/ KTC Senior Platinum Mastercard https://www.ktc.co.th/credit-card/generic/ktc-senior-platinum-mastercard 
41/ GSB Prestige Credit Card, https://www.gsb.or.th/personals/prestige-credit-card/#section4 
42/ Krungthai Happy Life Debit Card, https://krungthai.com/th/personal/cards/debit-card/550 
43/ ผู้ใช้จ่ายผ่านบัตรเครดิต KTC ขั้นต่ำ 30,000 บาท จะได้รับผ้าอ้อมผู้ใหญ่  https://www.ktc.co.th/promotion/hospital/hospital/nursing-home   
44/ ลูกค้าบัตรเครดิตกรุงศรี ที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป สามารถแบ่งจ่ายค่ารักษาพยาบาล และรับเงินคืนสูงสุด 6,000 บาท https://www.krungsricard.com/th/promotion/Hospital-Elderly-Jan23  
45/ คูปองการตรวจสุขภาพสมอง (Cogmate Brain Health Test Kit) สำหรับลูกค้าบัตรเครดิตกรุงศรี https://www.krungsricard.com/th/Promotion/Cogmate  
46/ RMF เป็นกองทุนรวมเพื่อการออมระยะยาว โดยผู้ลงทุนสามารถไถ่ถอนเงินลงทุนได้เมื่อมีอายุ 55 ปี เป็นต้นไป และลงทุนมาแล้วไม่น้อยกว่า 5 ปี ซึ่งในระหว่างการลงทุนจะไม่มีการจ่ายเงินปันผลหรือเงินอื่นใดให้แก่ผู้ลงทุน แต่ผู้ลงทุนสามารถนำเงินลงทุนไปลดหย่อนภาษีเงินได้บุคคลธรรมดา ในจำนวนไม่เกิน 500,000 บาท เมื่อรวมกับมูลค่าเงินออมเพื่อการเกษียณอายุอื่นๆ และสูงสุดไม่เกิน 30% ของเงินได้พึงประเมิน (https://www.krungsri.com/th/krungsri-the-coach/life/retirement/well-earned-retirement-with-rmf)  
47/ ข้อมูลจากศูนย์จัดหางาน Hello Work ในกรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น https://asia.nikkei.com/Spotlight/Work/Japan-retirement-trends-job-seeking-seniors-double-in-10-years  
48/ ปัจจุบันกระทรวงแรงงานมีแนวปฏิบัติสำหรับสถานประกอบการที่จ้างงานผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป ซึ่งเป็นเพียงการขอความร่วมมือให้จ่ายค่าตอบแทนขั้นต่ำ 45 บาทต่อชั่วโมง  https://www.mol.go.th/wp-content/uploads/sites/2/2019/03/prakaasphuusuungaayu.pdf 
49/ ตั้งแต่ปี 2559 กระทรวงการคลังมีมาตรการจูงใจทางภาษีเพื่อส่งเสริมการจ้างงานผู้สูงอายุ โดยกำหนดให้บริษัทที่จ้างงานผู้มีอายุ 60 ปีขึ้นไปสามารถนำค่าจ้าง มาหักรายจ่ายได้เป็นจำนวนสองเท่าของรายจ่ายประเภทเงินเดือนและค่าจ้าง https://area3.labour.go.th/attachments/article/46/dg290.pdf 
50/ กรมกิจการผู้สูงอายุ เปิดโอกาสให้ผู้สูงอายุ 60 ปีบริบูรณ์ขึ้นไป กู้ยืมเงินทุนเพื่อการประกอบอาชีพจากกองทุนผู้สูงอายุ ด้วยวงเงินไม่เกิน 30,000 บาทต่อคน หรือ 100,000 บาทต่อกลุ่ม 5 คนขึ้นไป โดยผ่อนชำระคืนเป็นรายงวด ภายใน 3 ปี ไม่มีดอกเบี้ย https://olderfund.dop.go.th/บริการให้กู้ยืมเงินทุน/ 
51/ Creative Talk, https://creativetalkconference.com/the-trend-of-the-silver-economy-the-blue-ocean-business-of-the-future/#:~:text=ธุรกิจ%20Silver%20Economy%20คือเทรน,ในอนาคตอันใกล้นี้ 
52/ ผลสำรวจการบริโภคสื่อต่างๆ โดย PHD Datalab พบว่า ผู้สูงอายุไทยชื่นชอบการใช้หรือรับข้อมูลข่าวสารผ่าน Facebook มากที่สุด รองลงมาคือโทรทัศน์ Youtube และแพลตฟอร์มออนไลน์ (Streaming platform) ตามลำดับ https://www.warc.com/newsandopinion/opinion/apac-2024-outlook-understanding-thailands-fast-growing-silver-generation-social-media-adopters/en-gb/6419