ไม่มีตัวคุณ ที่เป็นของคุณคนเดียว

ไม่ว่าคุณจะมีตัวตนกี่แบบ หรือว่าเงื่อนไขชีวิตในแต่ละวันจะดึงตัวคุณคนไหนออกมา ทุกสิ่งที่คุณเป็นนั้น มีต้นตอมาจากความสัมพันธ์กับผู้อื่นเสมอ ไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง ไม่ว่าจะเป็นลูก เป็นหัวหน้า เป็นสามี เป็นเพื่อน เป็นนักเขียน หรือแม้กระทั่งตำแหน่งลอย ๆ อย่าง นักเดินทาง ก็มีได้เพราะว่าคนเห็นคุณเป็นเช่นนั้น ไม่มีใครมีตัวตนเหล่านี้ฝังอยู่ในตัวใครโดยธรรมชาติ จะมีก็แค่เพียงในมุมที่คุณเชื่อมโยงกับมนุษย์ผู้อื่น

บางทีอาจจะไม่ทุกคน แต่มนุษย์จำนวนมากใช้เวลาทั้งชีวิตในการค้นหาภาพสะท้อนที่ตัวเองพึงพอใจในแววตาของผู้อื่น บ้างก็เป็นแววตาของมหาชน บ้างคือแววตาของเพื่อนร่วมงาน ของลูกน้องหรือหัวหน้า หรือแววตาของคนใกล้ชิด ของพ่อ ของแม่ ลูก หรือคนรัก

สำหรับคนส่วนใหญ่ เงาของตัวเองที่เราเห็น ก็คือส่วนประกอบของเงาสะท้อนในดวงตาหลากหลายคู่ในชีวิตของเรา เอามารวมกันกันเป็นภาพซ้อนของตัวเราหลาย ๆ คน

ความสัมพันธ์สร้างตัวตนของเรา

ไม่ใช่แค่ในรูปแบบของวงกลม 2 มิติที่เกิดจากสายตาที่มองจากรอบด้านเท่านั้น แต่ยังมีมิติที่ 3 ที่ยืดเหยียดข้ามมิติของกาลเวลา จากอดีตกาล นำพามาซึ่งตัวตนของเราในปัจจุบันอีกด้วย

ทุกสิ่งที่ผมเป็นในทุกวันนี้ มีจุดเริ่มต้น เนิ่นนานก่อนที่ร่างกายของผมจะก่อกำเนิดขึ้นมา

ตั้งแต่ก่อนรุ่นทวด บรรพบุรุษของผมได้ออกเรือจากจีนแผ่นดินใหญ่ โล้สำเภาเสื่อผืนหมอนใบ มาตั้งรกราก อยู่ ณ เมืองตรัง จนทำมาค้าขายมั่งคั่งทำให้ตายายผมได้เปิดร้านขายหนังสือ จนมีเงินส่งแม่ผมมาเรียนกทม. มาเจอกับพ่อ นักปฏิวัติหนุ่มไฟแรงจากบางปะกง ผู้ซึ่งได้เลือดนักสู้มาเต็ม ๆ จากการเป็นเด็กวัดในวิถีบ้านนอก ทั้งคู่พบรักกันท่ามกลางมรสุมการเมืองของประเทศไทยในยุค 14 ตุลา สร้างตำนานคู่รักหัวหน้าขบวนการนักศึกษา หนีเข้าป่าไปสู้กับรัฐบาลเป็นเวลา 6 ปี ก่อนจะออกมาและไปเรียนต่อที่มหาวิทยาลัย Cornell หนึ่งในมหาวิทยาลัยที่ดีที่สุดของอเมริกา

จากนั้นเด็กชายวรรณสิงห์ ก็ค่อยถือกำเนิดขึ้นมา ท่ามกลางครอบครัวที่มีความพร้อมด้านทรัพย์สิน มีหน้ามีตา มีอุดมการณ์ทางสังคมกระจายอยู่ในทุกคำสนทนา และที่สำคัญที่สุดคือมีการศึกษาดีเลิศและมีหนังสือเต็มบ้านไปหมด เติบโตขึ้นมา ได้มีเวลา ทุนทรัพย์ อิสรภาพ และความรู้มากพอ ที่จะเป็น “นักเดินทาง” ออกไปสำรวจโลก ได้พูดคำเท่ห์ ๆ อย่างคำ passion และทำมันออกมาเป็นงานให้ทุก ๆ คนได้ดูกัน

ไม่มีตัวเราที่เป็นเราคนเดียว

ทุกสิ่งที่ผู้มาก่อนเราได้ทำเอาไว้ ถูกฝังไว้ในทุกลมหายใจและทุกการกระทำของคนรุ่นเรา

สำหรับผม ความจริงข้อนี้ ไม่ได้เป็นสิ่งที่น่ากลัวอะไร ในทางกลับกัน มันกลับทำให้น้ำหนักที่ไม่น่าแบกของอัตตาตัวตน เบาหวิวขึ้นมาทันที เราก็เป็นเพียงบ่วงโซ่หนึ่งบ่วง บนสายสัมพันธ์ที่เหยียดยืดข้ามกาลเวลา นำพาชีวิตของคนในอดีตมาสู่ปัจจุบัน แผ่รัศมีเชื่อมโยงกับผู้อื่นในยุคสมัยเดียวกัน และส่งแรงกระเพื่อมจากช่วงเวลาของเราสู่บ่วงโซ่แห่งอนาคต ในวันที่กายหยาบของเราไม่ดำรงอยู่แล้ว

ในขณะที่ปัจจัยสี่คือเครื่องหล่อเลี้ยงชีพ สายสัมพันธ์ก็คือเครื่องกำหนดความยาวของชีวิตที่แท้จริงของเรา ซึ่งจะยืนยาวแค่ไหน ข้ามข้อจำกัดของอายุขัยของเราไปเท่าไหร่ ก็ขึ้นอยู่กับแรงสั่นสะเทือนของการกระทำ ที่ถูกส่งผ่านสายใยแห่งความสัมพันธ์กับคนที่ร่วมเดินกับเรา ในช่วงเวลาที่เราได้รับมาจากฟากฟ้า

สำหรับผม นี่คือความอบอุ่น

คนเราไม่เคยอยู่ลำพังอย่างแท้จริง

แต่ก็อีกนั่นแหละ ถ้ามองจากประสบการณ์ของการเป็นมนุษย์ ก็ดูเหมือนว่าจะเป็นเรื่องเรียบง่ายเกินไป หากเราจะบอกว่าความสัมพันธ์ทั้งหลายนั้น มีคุณค่าแค่เพียงเพื่อสร้างตัวตนของเรา มีแรงจูงใจที่ทำไปเพียงเพราะความกลัวตาย ความอยากอยู่ยงคงกระพันในความทรงจำของผู้คน

ตัวเรานั้น เป็นเพียงแค่จุดที่สายใยต่าง ๆ มาบรรจบกันเป็นปม แต่สายใยเหล่านั้นด้วยตัวของมันเองก็ย่อมมีคุณค่าอะไรบางอย่างโดยไม่จำเป็นต้องอิงกับจุดที่เชื่อมพวกมันเข้าหากัน เป็นแรงดึงดูดหรือแรงผลักที่เกิดขึ้นเองโดยไม่มีใครออกแบบ

ทุกความรักและความสัมพันธ์มีชีวิตของมันเอง

ไม่ว่าจะกับใครในชีวิต หลายครั้งเราดูเหมือนเป็นผู้สร้างความสัมพันธ์เหล่านั้นขึ้นมา และเป็นผู้รับผิดชอบต่อความเป็นไปและหน้าตาของสายใยเหล่านั้น เป็นบทบาทร่วมกันของเราและผู้ร่วมความสัมพันธ์ ที่จะเขียนชีวิตที่เรามีร่วมกันในห้วงเวลาหนึ่ง ออกมาเป็นเรื่องราวที่มีความเป็นมาเป็นไป มีเนื้อเรื่อง มีบทสรุป มีอารมณ์และความรู้สึกทั้งหลายอยู่ในนั้น

แต่พอลองดูอีกที โดยเฉพาะอย่างยิ่งในความสัมพันธ์ที่จบไปแล้ว ไม่ว่าจะด้วยการพลัดพราก ความขัดแย้ง การเลิกรา หรือความตาย ผมกลับพบว่า ที่สุดแล้วแทบไม่มีอะไรที่เรากำหนดได้เลย คนสองคนอาจจะมาพบพานกันด้วยเหตุผลใด ๆ ก็ตาม แต่สิ่งที่เกิดขึ้นระหว่างพวกเขามันมีชีวิตของมันเอง ราวกับช่างแกะสลักที่มองดูหินก้อนหนึ่ง แล้วทำความเข้าใจธรรมชาติของมันก่อนที่จะแกะมันออกมาเป็นผลงานชิ้นใหม่ โดยที่เขาไม่สามารถกำหนดได้ก่อนว่ามันควรจะออกมาเป็นรูปอะไร เหมือนนักดนตรีที่ได้ยินเสียงเมโลดี้บางอย่างตอนหลับ และดึงมันออกมาใช้เป็นท่วงทำนองในเพลงของตัวเอง เหมือนสารเคมีสองชนิดที่ถูกเทลงไปในหลอดทดลองเดียวกัน แล้วทำปฏิกิริยาสร้างสารใหม่ขึ้นมา โดยที่ทั้งคู่ก็ไม่มีสิทธิ์กำหนดว่าสิ่งที่ออกมาจะเป็นสสารประเภทไหน

ความสัมพันธ์จึงเป็นสิ่งที่มนุษย์ทุกคนเติบโตแล้วเดินผ่าน มากกว่าจะเป็นสิ่งที่เราออกแบบสรรสร้างขึ้นมา และตัวเราคนก่อนหน้าที่จะเดินเข้าไปในทุกความสัมพันธ์ ทุกบทสนทนา ทุกการพบหน้า ทุกความรู้สึก กับตัวเราคนที่เดินออกมา ก็ไม่ใช่คนคนเดิมอีกต่อไป

ตัวตนของเรา จึงไม่ใช่สิ่งที่แน่นิ่งและไม่แปรผัน เป็นปฏิกิริยาต่อสิ่งรอบข้างมากกว่าจะเป็นบางอย่างที่มีต้นกำเนิดมาจากภายในแก่นของตัวเรา เป็นเพียงแค่ภาพสะท้อนของตัวเราที่เติบโตถึงจุดหนึ่ง อยู่กับคนคนหนึ่ง ในช่วงเวลาหนึ่ง และเมื่อมันผ่านไป ก็กลายเป็นเพียงความทรงจำของชีวิต ที่ทำให้เราบอกกับตัวเองได้ว่า เราเคยเป็นใคร เคยทำอะไรกับใคร และมันมีความหมายอะไรกับเราบ้าง

อันที่จริง ผมเชื่อว่าความสัมพันธ์นี่แหละคือส่วนประกอบที่สำคัญที่สุด ที่มนุษย์ใช้สร้างความหมายให้กับชีวิตของตัวเอง

มองย้อนกลับไป ความทรงจำที่มีความหมายและมีค่าที่สุดของคุณ ไม่น่าจะเป็น “คุณทำอะไร” แต่เป็น “คุณทำกับใคร” “คุณทำเพื่อใคร” หรือ “ใครทำเพื่อคุณ”

ความรักและความผูกพันธ์ คือสิ่งที่สำคัญที่สุด ที่เติมความหมายให้กับทุกสิ่ง ทุกการกระทำ ไม่ว่าจะเล็กน้อยแค่ไหน ตั้งแต่การเดินเล่นในสวน คำพูดสั้น ๆ บางคำ ภาพถ่ายเก่า ๆ รอยยิ้ม วัตถุเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ดูเหมือนไม่มีค่าอะไร ไปจนถึงสถานที่ธรรมดาต่าง ๆ สิ่งเหล่านี้เมื่อมองผ่านม่านของความสัมพันธ์แล้ว กลับเปี่ยมล้นไปด้วยความหมาย

และคือความหมายจากสายใยเหล่านี้นี่เอง ที่สุดท้ายเราใช้จารึกบทต่าง ๆ หรือสร้างเรื่องราวบทใหม่ ในนวนิยายชีวิตของเราทุกคน

“รัก” คือเครื่องมือสร้างความหมายของชีวิตมนุษย์