แนวโน้มธุรกิจ/อุตสาหกรรม 2566-2568: อุตสาหกรรมข้าว

1) ข้าวเพื่อใช้บริโภคโดยตรง มีสัดส่วน 30% ของปริมาณผลผลิตข้าวเปลือกทั้งหมดของไทย^7/ ปัจจุบันมีช่องทางจำหน่ายสู่ผู้บริโภค 3 ช่องทาง คือ

    1.1 การจำหน่ายในลักษณะข้าวบรรจุถุง (สัดส่วน 43.1% ของปริมาณจำหน่ายข้าวสำหรับบริโภคโดยตรงของไทยทั้งหมด) ที่ผ่านมา ความนิยมบริโภคข้าวบรรจุถุงเพิ่มขึ้นเป็นลำดับตามการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการบริโภคในชุมชนเมือง ทำให้ตลาดมีอัตราการเติบโตต่อเนื่อง จึงมีผู้ประกอบการเข้าสู่ธุรกิจข้าวบรรจุถุงเพิ่มขึ้น^8/ โดยเฉพาะโรงสีข้าวและผู้ส่งออกข้าวที่หันมาขยายตลาดในประเทศเพื่อลดความเสี่ยงจากความผันผวนของรายได้ในตลาดส่งออก รวมทั้งผู้ประกอบการค้าปลีกสมัยใหม่ (อาทิ เอก-ชัย ดีสทริบิวชั่น ซิสเต็ม (ตรา Tesco) และสยามแม็คโคร (ตรา aro)) ที่ผลิตข้าวบรรจุถุงเฮ้าส์แบรนด์ (House Brand)^9/ เข้ามาแข่งขันในตลาดข้าวบรรจุถุง (ตารางที่ 1) และสามารถเพิ่มส่วนแบ่งตลาดได้ต่อเนื่องโดยอาศัยความได้เปรียบด้านช่องทางจำหน่ายและกลยุทธ์ราคา (การจำหน่ายข้าวบรรจุถุงเฮ้าส์แบรนด์ไม่มีต้นทุนค่าวางสินค้าในร้านค้าปลีกสมัยใหม่เหมือนกับข้าวบรรจุถุงทั่วไป อีกทั้งต้นทุนการโฆษณาผลิตภัณฑ์ยังต่ำกว่า) ทั้งนี้ช่องทางจำหน่ายหลักของข้าวสารบรรจุถุงสำหรับบริโภคของไทย ได้แก่ ไฮเปอร์มาร์เก็ต (สัดส่วน 27.3% ของปริมาณจำหน่ายข้าวสำหรับบริโภคโดยตรงของไทยทั้งหมด) รองลงมาเป็น ร้านสะดวกซื้อ (9.4%) และซูเปอร์มาร์เก็ต (6.4%)

    1.2 ร้านขายของชำในท้องถิ่นขนาดเล็ก (Small Local Grocers) และร้านค้าจำหน่ายสินค้าเฉพาะอย่าง^10/ ซึ่งเป็นร้านจำหน่ายข้าวสารแบบดั้งเดิม (ข้าวสารตักแบ่งขาย) ที่ยังคงเป็นช่องทางจำหน่ายหลักในพื้นที่ต่างจังหวัดโดยมีสัดส่วน 40.5% และ 14.5% ตามลำดับ

    1.3 การจำหน่ายผ่านช่องทางออนไลน์ (E-Commerce) และที่ไม่ได้เป็นร้านค้า (Non-Grocery) มีสัดส่วนรวมกัน 1.9%

2) ข้าวเพื่อใช้เป็นวัตถุดิบในภาคอุตสาหกรรม มีสัดส่วน 25%ของปริมาณผลผลิตข้าวเปลือกทั้งหมดของไทย^7/ จำแนกออกเป็น 1) อุตสาหกรรมแปรรูปข้าวมีสัดส่วนราว 15% อาทิ แป้งข้าวเจ้า แป้งข้าวเหนียว โจ๊กกึ่งสำเร็จรูป เส้นก๋วยเตี๋ยว ขนมขบเคี้ยว แอลกอฮอล์เครื่องดื่ม น้ำมันรำข้าว และ 2) อุตสาหกรรมอาหารสัตว์ (ส่วนใหญ่เป็นอาหารปศุสัตว์ อาทิ สุกร ไก่ เป็ด) มีสัดส่วนราว 10%

3) ข้าวเพื่อใช้ทำเมล็ดพันธุ์ มีสัดส่วนประมาณ 5% ของปริมาณผลผลิตข้าวเปลือกทั้งหมดของไทย^7/ ส่วนใหญ่มาจากปริมาณเมล็ดพันธุ์ข้าวที่ใช้ปลูกของพื้นที่ปลูกข้าวทั้งประเทศ โดยปริมาณการใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวจะขึ้นอยู่กับชนิดข้าว อาทิ ข้าวอินทรีย์จะใช้ปริมาณ 16 กก./ไร่ ขณะที่ ข้าวหอมไทย ข้าวเจ้า ข้าวที่เป็นตลาดเฉพาะ จะใช้ปริมาณ 25 กก./ไร่

4) ข้าวเพื่อการส่งออก มีสัดส่วนประมาณ 40% ของปริมาณผลผลิตข้าวเปลือกทั้งหมดของไทย^7/ (ภาพที่ 5)

สำหรับปริมาณการส่งออกข้าวของไทยในปี 2565 มีสัดส่วนประมาณ 40.1% ของปริมาณผลผลิตข้าวเปลือกทั้งหมดของไทย โดยข้าวไทยยังคงได้รับการยอมรับด้านคุณภาพและเป็นที่ต้องการของตลาดโลก ตลาดส่งออกสำคัญ ได้แก่ อิรัก แอฟริกาใต้ จีน สหรัฐฯ เบนิน และญี่ปุ่น ทั้งนี้ ประเภทข้าวที่ไทยส่งออกเป็นปริมาณมาก คือ ข้าวขาว (White Rice) รองลงมาเป็น ข้าวนึ่ง (Parboiled Rice)^11/ ข้าวหอมมะลิ (Jasmine Rice) ข้าวหัก (Broken Rice)^12/ ข้าวเหนียว (Glutinous Rice) และข้าวกล้อง (Brown Rice) ตามลำดับ (ภาพที่ 5) ซึ่งมีโครงสร้างดังต่อไปนี้

• ข้าวขาว เป็นประเภทของข้าวที่มีปริมาณการค้าสูงสุดในตลาดโลก โดยปริมาณการส่งออกของไทยอยู่ที่ 3.86 ล้านตันข้าวสาร คิดเป็นสัดส่วน 50.2% ของปริมาณการส่งออกผลิตภัณฑ์ข้าวทั้งหมดของไทย ตลาดส่งออกหลักอยู่ในภูมิภาคเอเชีย และแอฟริกา โดยส่งออกไปยังประเทศอิรักสูงสุดที่ 41.4% ของตลาดข้าวขาวทั้งหมด รองลงมาเป็นจีน (7.9%) ญี่ปุ่น (7.8%) แองโกลา (5.1%) ฟิลิปปินส์ (4.7%) และโมซัมบิก (4.5%) ตามลำดับ ทั้งนี้ ข้าวขาวจะแบ่งเป็นเกรดต่างๆ ที่มีราคาแตกต่างกันขึ้นอยู่กับสัดส่วนข้าวหัก โดยหากมีข้าวหักปนอยู่มากราคาจะต่ำลง^13/

• ข้าวนึ่ง ปริมาณการส่งออกของไทยอยู่ที่ 1.51 ล้านตันข้าวสาร คิดเป็นสัดส่วน 19.6% ตลาดส่งออกหลักอยู่ในภูมิภาคแอฟริกา โดยส่งออกไปยังประเทศแอฟริกาใต้สูงถึง 48.4% ของตลาดข้าวนึ่งทั้งหมด รองลงมาเป็นเบนิน (18.5%) เยเมน (7.6%) บังกลาเทศ (5.4%) และแคเมอรูน (4.6%) ตามลำดับ 

• ข้าวหอมมะลิ ปริมาณการส่งออกของไทยอยู่ที่ 1.25 ล้านตันข้าวสาร คิดเป็นสัดส่วน 16.3% ตลาดส่งออกหลัก คือ สหรัฐฯ (สัดส่วน 36.0% ของปริมาณส่งออกข้าวหอมมะลิของไทย) รองลงมาเป็นจีน (11.1%) ฮ่องกง (10.4%) และแคนาดา (7.5%) และสิงคโปร์ (4.0%) ตามลำดับ

• ปลายข้าว ปริมาณการส่งออกของไทยอยู่ที่ 8.0 แสนตันข้าวสาร คิดเป็นสัดส่วน 10.5% ตลาดส่งออกหลัก คือ เซเนกัล (สัดส่วน 28.8% ของปริมาณส่งออกปลายข้าวของไทย) รองลงมาเป็นจีน (28.6%) อินโดนีเซีย (6.9%) และปาปัวนิวกินี (5.2%) ตามลำดับ เพื่อนำไปใช้ในอุตสาหกรรมการผลิตแป้งและอาหารสัตว์

• ข้าวเหนียว ปริมาณการส่งออกของไทยอยู่ที่ 1.7 แสนตันข้าวสาร คิดเป็นสัดส่วน 2.2% ตลาดส่งออกหลัก คือ จีน (สัดส่วน 42.9% ของปริมาณส่งออกข้าวเหนียวของไทย) รองลงมาเป็นสปป.ลาว (11.8%) สหรัฐฯ (10.8%) และเวียดนาม (6.4%) ตามลำดับ

• ข้าวกล้องและข้าวอื่นๆ^14/ ปริมาณการส่งออกของไทยอยู่ที่ 0.9 แสนตันข้าวสาร คิดเป็นสัดส่วน 1.2% ตลาดส่งออกหลัก คือ เกาหลีใต้ (สัดส่วน 56.7% ของปริมาณส่งออกข้าวกล้องและข้าวอื่นๆทั้งหมดของไทย) รองลงมาเป็นสหรัฐฯ (10.9%) นิวแคลีโดเนีย (6.0%) และสิงคโปร์ (4.9%) ตามลำดับ​

สถานการณ์ที่ผ่านมา

ปี 2565 อุตสาหกรรมข้าวไทยมีทิศทางขยายตัวทั้งด้านผลผลิต ตลาดในประเทศ และส่งออก (ภาพที่ 6) ผลจากสภาพอากาศที่เอื้ออำนวย มาตรการสนับสนุนเกษตรกรจากภาครัฐ มาตรการผ่อนคลายโรคระบาด COVID-19 มาตรการสนับสนุนการบริโภคและการท่องเที่ยว การคลี่คลายของปัญหาด้านการขนส่งทั้งความแออัดที่ท่าเรือ การขาดแคลนตู้คอนเทนเนอร์ และค่าระวางเรือ ภาวะสงครามรัสเซีย-ยูเครนที่กระตุ้นความต้องการกักตุนเพื่อความมั่นคงทางอาหาร (Food Security) รวมถึงราคาส่งออกข้าวไทยและประเทศคู่แข่งที่ปรับสูงขึ้นมาอยู่ในระดับใกล้เคียงกัน

• ผลผลิตข้าวเพิ่มขึ้น คาดว่าจะอยู่ที่ 33.0 ล้านตันข้าวเปลือก หรือ 21.4 ล้านตันข้าวสาร เพิ่มขึ้น 3.9% จากปี 2564 ปัจจัยสนับสนุน ได้แก่ (1) การขยายพื้นที่เพาะปลูก โดยสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตรประเมินพื้นที่ปลูกข้าว (Planted Area) ปี 2565 อยู่ที่ 72.6 ล้านไร่ เพิ่มขึ้น 2.5% จากปี 2564 แรงหนุนสำคัญมาจากแรงจูงใจด้านราคาข้าวที่เพิ่มสูงในช่วงต้นปี 2565 จากความกังวลด้านความมั่นคงทางอาหารของตลาดโลก และโครงการประกันรายได้ของภาครัฐ ส่งผลให้เกษตรกรหันกลับมาเพาะปลูกหรือเพิ่มการผลิต สะท้อนจากจำนวนครัวเรือนผู้ปลูกข้าวเพิ่มขึ้น 1.4% อยู่ที่ 5.1 ล้านครัวเรือน^15/ และ (2) สภาวะ La Nina ทำให้ปริมาณฝนและสภาพอากาศเอื้ออำนวยต่อการเพาะปลูก ส่งผลให้ผลผลิตข้าวต่อไร่เพิ่มขึ้น 1.9% อยู่ที่ 472.6 กิโลกรัม

• ความต้องการในประเทศเพิ่มขึ้น อยู่ที่ 11.5 ล้านตันข้าวสาร ขยายตัว 3.5% จากปี 2564 ผลจาก (1) สถานการณ์โรค COVID-19 ที่คลี่คลายลง (2) การผ่อนปรนมาตรการควบคุมโรคระบาดของรัฐ (3) มาตรการส่งเสริมการท่องเที่ยวในประเทศและการเปิดรับนักท่องเที่ยวจากต่างประเทศทำให้ธุรกิจร้านอาหารสามารถเปิดให้บริการนั่งทานในร้าน และ (4) การทยอยฟื้นตัวของกิจกรรมทางเศรษฐกิจส่งผลดีต่อธุรกิจอุตสาหกรรมการผลิตอาหารและอุตสาหกรรมต่อเนื่องอื่นๆ ทำให้ความต้องการบริโภคข้าวทั้งตลาดขายปลีก ร้านค้าปลีกสมัยใหม่ และการสั่งซื้อออนไลน์เพิ่มขึ้นทั้งในเชิงปริมาณและมูลค่า ส่งผลให้ระดับราคาข้าวในประเทศปรับสูงขึ้น โดยในปี 2565 ราคาเฉลี่ยข้าวในประเทศขยายตัว 8.3% ทั้งนี้ ราคาข้าวขาวเพิ่มขึ้น 5.2% อยู่ที่ 8,765 บาท/ตัน ราคาข้าวหอมมะลิเพิ่มขึ้น 19.9% อยู่ที่ 12,850 บาท/ตัน ขณะที่ราคาข้าวเหนียวลดลง -3.3% อยู่ที่ 9,228 บาท/ตัน จากผลผลิตที่เพิ่มขึ้นมาก (ภาพที่ 7)

• ตลาดส่งออกปี 2565 ขยายตัวต่อเนื่อง ปริมาณส่งออกข้าวอยู่ที่ 7.7 ล้านตันข้าวสาร ขยายตัว 22.2% คิดเป็นมูลค่า 4.0 พันล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หรือเพิ่มขึ้น 14.7% ผลจาก (1) ความต้องการสต็อกข้าวเพื่อความมั่นคงทางอาหารจากภาวะสงครามรัสเซีย-ยูเครน (2) ประเทศคู่ค้าหันมานำเข้าจากไทยทดแทนอินเดียที่ระงับการส่งออกข้าว^16/ และเวียดนามเผชิญความเสียหายจากภัยธรรมชาติ ซึ่งทั้งสองประเทศดังกล่าวเป็นประเทศผู้ส่งออกรายใหญ่ของโลก (ภาพที่ 8) (3) จีนและฟิลิปปินส์ซึ่งเป็นผู้บริโภครายใหญ่ของโลกเผชิญภัยธรรมชาติทำให้ผลผลิตในประเทศลดลง และ (4) ปัญหาการขนส่งที่ผ่อนคลายทั้งการขาดแคลนตู้คอนเทนเนอร์ เรือเทกอง ค่าระวาง และมาตรการในการตรวจสินค้าบริเวณท่าเทียบเรือ อย่างไรก็ตาม ระดับราคาส่งออกข้าวไทยที่ยังคงสูงกว่าประเทศคู่แข่งทั้งเวียดนาม อินเดีย ปากีสถาน และจีน ที่เร่งระบายสต็อกข้าวเก่า จึงยังเป็นปัจจัยท้าทายที่ทำให้ไทยเสียเปรียบในการแข่งขัน (ภาพที่ 9)

ในช่วง 4 เดือนแรกของปี 2566 อุตสาหกรรมข้าวไทยยังเติบโตสูง ทั้งด้านอุปทานและอุปสงค์

• ผลผลิตข้าวเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง จากสภาพอากาศและปริมาณฝนที่เอื้ออำนวย ประกอบกับแรงจูงใจในการเพิ่มผลผลิตจากมาตรการต่อเนื่องของภาครัฐในการรักษาเสถียรภาพราคาข้าว ส่งผลให้ค่าดัชนีผลผลิตข้าวเปลือกเพิ่มขึ้น 17.9% YoY ในช่วง 4 เดือนแรกปี 2566 โดยเร่งตัวจากข้าวเปลือกเจ้าเป็นหลัก (+18.2% YoY) สำหรับดัชนีราคาข้าวเปลือกเพิ่มขึ้น 18.6% YoY แรงหนุนจากราคาข้าวขาว (+20.3% YoY) ข้าวหอมมะลิ (+16.4% YoY) และข้าวเหนียว (+18.5% YoY) ดัชนีรายได้เกษตรกรผู้ปลูกข้าวโดยรวมจึงเพิ่มขึ้น 38.9% YoY (ภาพที่ 10-12) อย่างไรก็ตาม เกษตรกรต้องเผชิญต้นทุนที่เพิ่มขึ้น จากทั้งด้านราคาพลังงาน ปุ๋ย และแรงงาน กดดันความสามารถในการทำกำไร

 

• ตลาดส่งออกโดยรวมยังขยายตัวได้ จากความต้องการสำรองไว้เพื่อความมั่นคงทางอาหารที่ยังคงมีอยู่ ภายใต้สถานการณ์ความไม่แน่นอนด้านความขัดแย้งทางภูมิรัฐศาสตร์ รวมทั้งภาวะคลี่คลายด้านการขาดแคลนระวางขนส่งสินค้าทางเรือระหว่างประเทศในหลายภูมิภาค โดยปริมาณส่งออกข้าวของไทยใน 4 เดือนแรกปี 2566 อยู่ที่ 2.6 ล้านตันข้าวสาร ขยายตัว 14.3% YoY คิดเป็นมูลค่า 1.4 พันล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หรือเพิ่มขึ้น 19.4% ประเทศที่เป็นตลาดหลัก คือ อิรัก มีสัดส่วน 17.9% ของปริมาณส่งออกข้าวทั้งหมดของไทย รองลงมาเป็นอินโดนีเซีย (11.4%) แอฟริกาใต้ (9.1%) สหรัฐฯ (8.7%) และจีน (5.0%) ตามลำดับ (ตารางที่ 2) โดยแรงขับเคลื่อนหลักมาจากการส่งออกข้าวขาวและข้าวนึ่งซึ่งไทยยังมีความสามารถในการแข่งขันด้านคุณภาพและชื่อเสียง ดังนี้

  • ข้าวขาว: มีปริมาณส่งออก 1.5 ล้านตัน มูลค่า 699.0 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ขยายตัว 27.5% YoY และ 39.4% YoY ตามลำดับ ราคาส่งออกเฉลี่ยที่ 485.4 ดอลลาร์สหรัฐต่อตัน (+9.5% YoY) ตลาดหลัก คือ อิรัก (32.3% ของตลาดส่งออกข้าวขาวของไทย ) รองลงมาเป็นอินโดนีเซีย (19.4%) ญี่ปุ่น (8.1%) แคเมอรูน (4.6%) และโมซัมบิก (4.5%) ตามลำดับ

  • ข้าวนึ่ง: มีปริมาณส่งออกอยู่ที่ 0.5 ล้านตัน มูลค่า 208.2 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ขยายตัว 42.8% YoY และ 63.0% YoY ตามลำดับ ราคาส่งออกเฉลี่ยที่ 466.5 ดอลลาร์สหรัฐฯต่อตัน (+16.6% YoY) ตลาดหลัก คือ แอฟริกาใต้ (49.2% ของตลาดส่งออกข้าวนึ่งของไทย) รองลงมาเป็นบังกลาเทศ (25.5%) เบนิน (6.6%) เยเมน (4.8%) และรัสเซีย (1.4%) ตามลำดับ

  • ข้าวหอมมะลิ: มีปริมาณส่งออกอยู่ที่ 0.4 ล้านตัน มูลค่า 352.1 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หดตัว -25.5% YoY และ -15.5% YoY ตามลำดับ ราคาส่งออกเฉลี่ยที่ 925.6 ดอลลาร์สหรัฐฯต่อตัน (+13.5% YoY) ตลาดหลัก คือ สหรัฐฯ (47.2% ของตลาดส่งออกข้าวหอมมะลิของไทย) รองลงมาเป็นฮ่องกง (10.3%) จีน (9.0%) สิงคโปร์ (4.2%) และแคนาดา (4.2%) ตามลำดับ

  • ปลายข้าว: มีปริมาณส่งออก 0.3 ล้านตัน มูลค่า 126.5 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ขยายตัว 13.6% YoY และ 27.9% YoY ตามลำดับ ราคาส่งออกเฉลี่ยที่ 469.2 ดอลลาร์สหรัฐฯต่อตัน (+11.7% YoY) ตลาดหลัก คือ เซเนกัล (44.7% ของตลาดส่งออกปลายข้าวของไทย) รองลงมาเป็นจีน (14.7%) อินโดนีเซีย (7.0%) โกตดิวัวร์ (5.3%) และปาปัวนิวกินี (4.4%) ตามลำดับ

  • ข้าวเหนียว: มีปริมาณส่งออก 0.05 ล้านตัน มูลค่า 32.4 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หดตัว -19.8% YoY และ -7.3% YoY ตามลำดับ ราคาส่งออกเฉลี่ยที่ 724.5 ดอลลาร์สหรัฐฯต่อตัน (+15.1% YoY) ตลาดหลัก คือ ประเทศจีน (47.1% ของตลาดส่งออกข้าวเหนียวของไทย) รองลงมา คือ สหรัฐฯ (13.1%) สปป.ลาว (7.6%) เวียดนาม (5.5%) และฮ่องกง (3.3%) ตามลำดับ

  • ข้าวกล้องและข้าวอื่นๆ : มีปริมาณส่งออกอยู่ที่ 0.02 ล้านตัน มูลค่า 17.6 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หดตัว -33.0% YoY และ -23.2% YoY ตามลำดับ ราคาส่งออกเฉลี่ยที่ 926.0 ดอลลาร์สหรัฐฯต่อตัน (+3.8% YoY) ตลาดหลัก คือ เกาหลีใต้ (47.4% ของตลาดส่งออกข้าวกล้องและข้าวอื่นๆ ของไทย) รองลงมา คือ สหรัฐฯ (11.1%) นิวแคลีโดเนีย (7.6%) โปแลนด์ (7.1%) และสิงคโปร์ (5.7%) ตามลำดับ

แนวโน้มอุตสาหกรรม

• ผลผลิตข้าวของไทยในปี 2566 คาดว่าจะขยายตัว 3.0-3.5% ต่อปี ขึ้นมาอยู่ที่ระดับ 34.0-34.2 ล้านตันข้าวเปลือก หรือ 22.1-22.2 ล้านตันข้าวสาร โดยมีแรงหนุนจากปริมาณน้ำในเขื่อนที่ยังเอื้ออำนวย ระดับราคาข้าวที่สูงและมาตรการสนับสนุนจากภาครัฐจูงใจให้เกษตรกรขยายพื้นที่/เพิ่มรอบการเพาะปลูก อย่างไรก็ตาม ในช่วงปี 2567-2568 ผลผลิตมีทิศทางหดตัวเล็กลง (-1.5)-(-2.0)% ลงมาอยู่ที่ระดับ 32.0-32.5 ล้านตันข้าวเปลือกต่อปี หรือประมาณ 20.8-21.1 ล้านตันข้าวสาร (ภาพที่ 13) โดยมีปัจจัยท้าทายจาก 1) แนวโน้มปรากฏการณ์ El Niño ที่เริ่มขึ้นในช่วงกลางปี 2566 และคาดว่าจะคงอยู่ต่อราว 1-2 ปี (ภาพที่ 14) ทำให้เกิดภาวะฝนทิ้งช่วงและภัยแล้ง 2) ต้นทุนการผลิตที่สูงขึ้นโดยเฉพาะราคาปุ๋ยทำให้เกษตรกรบางส่วนลดการใช้ปุ๋ยซึ่งอาจทำให้ผลผลิตต่อไร่ลดลง อย่างไรก็ตาม แรงหนุนจากมาตรการสนับสนุนภาครัฐ อาทิ โครงการประกันรายได้ แผนรักษาเสถียรภาพอุตสาหกรรมข้าว มาตรการช่วยเหลือต้นทุนการผลิต และแผนการบริหารจัดการน้ำให้เพียงพอสำหรับภาคเกษตร^17/ ยังคงจูงใจให้เกษตรกรบางรายขยายการเพาะปลูกข้าวต่อเนื่อง

• ความต้องการบริโภคในประเทศคาดว่าจะทยอยปรับเพิ่มขึ้น 0.8-1.0% ต่อปี จากระดับ 11.5 ล้านตันข้าวสารในปี 2565 (2564/2565) สู่ระดับ 11.7-11.9 ล้านตันในปี 2568 โดยมีปัจจัยหนุนจากสถานการณ์ COVID-19 คลี่คลาย รวมถึงการเปิดรับนักท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นเป็นลำดับ หนุนความต้องการจากร้านอาหาร โรงแรม และอุตสาหกรรมต่อเนื่องอื่นๆ ให้ฟื้นตัว โดยเฉพาะอุตสาหกรรมการผลิตอาหารที่จะมีความต้องการข้าวเพื่อนำไปใช้เป็นวัตถุดิบแปรรูปอาหารมากขึ้น

• การส่งออกข้าวมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง 11.0-12.0% ต่อปี จากระดับ 7.7 ล้านตันในปี 2565 มาอยู่ที่ระดับ 8.0-11.0 ล้านตันต่อปี โดยมีปัจจัยหนุน ได้แก่ 1) ภาวะเศรษฐกิจประเทศคู่ค้าโดยเฉพาะสหรัฐฯ และประเทศในทวีปเอเชียที่น่าจะเริ่มทยอยฟื้นตัวในปี 2567-2568 และ 2) ความต้องการสต็อกอาหารของโลกที่คาดว่าน่าจะยังคงมีต่อเนื่องจากภาวะความขัดแย้งด้านภูมิรัฐศาสตร์โดยเฉพาะสงครามรัสเซีย-ยูเครนที่มีแนวโน้มยืดเยื้อ

• ด้านราคาส่งออกข้าวของไทยคาดว่าจะยังปรับขึ้นต่อเนื่อง สาเหตุจาก 1) ปัจจัยทั้งด้านอุปทานจากผลผลิตข้าวในประเทศที่คาดว่าจะลดลงจากปัญหาสภาพอากาศ และ 2) ปัจจัยด้านอุปสงค์จากความต้องการข้าวในตลาดโลกที่จะเพิ่มขึ้นและสต๊อกข้าวในโลกที่มีแนวโน้มลดลง (ภาพที่ 15) ตามภาวะเศรษฐกิจของตลาดหลักที่จะทยอยฟื้นตัว รวมทั้งความกังวลด้านความมั่นคงด้านอาหารที่จะยังคงอยู่จากภาวะสงคราม

1/ สัดส่วนเนื้อที่ปลูกข้าวต่อเนื้อที่ใช้ประโยชน์ทางการเกษตรปี 2564 ข้อมูลจากสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร
2/ จำนวนครัวเรือนผู้ปลูกข้าวนาปีและนาปรังปี 2564/65 ข้อมูลจากสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร และกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
3/ ผลผลิตข้าวปี 2565 คำนวณจากข้าวนาปรังและข้าวนาปีในปีเพาะปลูก 2564/65
4/ ข้าวนาปี จะใช้พันธุ์ข้าวที่ออกดอกตามเดือนที่ค่อนข้างแน่นอน เนื่องจากใช้ช่วงของปริมาณแสงแดดในแต่ละวันเป็นตัวกำหนดการเติบโต ดังนั้น เมื่อช่วงเวลาแสงแดดของวันสั้นลง โดยเฉพาะช่วงฤดูหนาว ข้าวนาปีจะเปลี่ยนจากการเจริญเติบโตทางลำต้นมาเป็นเจริญพันธุ์ (ออกรวง) ข้าวประเภทนี้จึงถูกเรียกอีกชื่อว่า ข้าวไวแสง ซึ่งพันธุ์ข้าวที่นิยมปลูก อาทิ ขาวดอกมะลิ105 กข15 กข6 และปราจีนบุรี1 ขณะที่ข้าวนาปรัง เป็นนาข้าวที่ทำนอกฤดูทำนา แสงไม่มีอิทธิพลต่อการออกดอก เป็นข้าวที่ออกรวงตามอายุ (เฉลี่ย 90-150 วัน) ซึ่งไม่ว่าจะปลูกเมื่อใดพอครบอายุก็จะเก็บเกี่ยวได้ พันธุ์ข้าวที่นิยมปลูก อาทิ พิษณุโลก2 สุพรรณบุรี1 ปทุมธานี1 และชัยนาท1
5/ พื้นที่ชลประทานหลักของไทย (สัดส่วน 80-90% ของพื้นที่ชลประทานทั้งหมด) รับน้ำจากแหล่งน้ำสำคัญ คือ เขื่อนภูมิพล และเขื่อนสิริกิติ์ซึ่งตั้งอยู่ในเขตลุ่มน้ำเจ้าพระยา
6/ สำหรับภาคใต้ฝั่งตะวันออก 6 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดนครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส จะทำการเพาะปลูกข้าวนาปีช่วงกลางเดือนมิถุนายนถึงสิ้นเดือนกุมภาพันธ์ของปีถัดไป ส่วนข้าวนาปรังจะเพาะปลูกช่วงเดือนมีนาคมถึงกลางเดือนมิถุนายนของปีเดียวกัน
7/ ที่มา : แผนปฏิบัติงานแผนการผลิตและการตลาดข้าวครบวงจร ปีการผลิต 2565/66
8/ ปัจจุบันไทยมีแบรนด์ข้าวถุงมากกว่า 100 แบรนด์ ที่จดทะเบียนกับสมาคมผู้ประกอบการข้าวถุงไทย และมีผู้ส่งออกข้าว โรงสีข้าว ผู้ประกอบการร้านค้าปลีกสมัยใหม่ ผู้ประกอบการขนาดเล็ก กลุ่มชุมชน เกษตรกร กลุ่มเกษตรกร และผู้ประกอบการรายย่อยจำนวนมากที่ไม่ได้จดทะเบียนทำข้าวถุง เข้ามาทำตลาดและทำแบรนด์ข้าวถุงของตัวเองมากขึ้น
9/ House Brand คือ สินค้าที่ใช้ตราสินค้าของร้านค้า โดยทั่วไปหมายถึง ร้านค้าปลีกที่จ้างให้ผู้ผลิตผลิตสินค้าในแบรนด์ของร้านค้าปลีก โดยสินค้าเฮาส์แบรนด์ส่วนใหญ่จะมีราคาต่ำกว่าสินค้ามียี่ห้อหรือ National Brand
10/ ร้านค้าจำหน่ายสินค้าเฉพาะอย่าง (Food/Drink/Tobacco Specialists) เช่น ร้านเบเกอรี่ ร้านผักผลไม้สด เป็นต้น
11/ ข้าวนึ่ง (Parboiled Rice) เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้จากการนำข้าวเปลือกมาแช่ในน้ำจนมีความชื้นประมาณ 30-40% แล้วนึ่งหรือต้มจนสุก จากนั้นจึงนำมาทำให้แห้ง (Dehydration) แล้วจึงสีเอาเปลือกออก การทำข้าวนึ่งเป็นวิธีการปรับปรุงคุณภาพการสีข้าว ทำให้ข้าวหักน้อยลงและปรับปรุงคุณค่าทางโภชนาการของข้าว เพราะสารอาหารจากชั้นเปลือกจะซึมเข้าไปในเนื้อระหว่างขั้นตอนการแช่ข้าวและการนึ่งข้าว จึงทำให้ข้าวที่ได้มีสีเหลืองอ่อน
12/ ปลายข้าว คือ ข้าวที่ได้จากข้าวที่หักระหว่างกระบวนการผลิต โดยเมล็ดข้าวหักจะมีความยาวตั้งแต่ 2.5 ส่วนขึ้นไป รวมถึงเมล็ดข้าวแตกเป็นซีกที่มีเนื้อเหลืออยู่ไม่ถึงร้อยละ 80 ของเมล็ด ทั้งนี้ ปลายข้าวส่วนใหญ่ถูกนำมาใช้เป็นส่วนผสมในการผลิตข้าว 25% อย่างไรก็ตาม ยังมีอุตสาหกรรมอื่นๆที่ใช้ปลายข้าว อาทิ อุตสาหกรรมอาหารสัตว์ แป้ง และเบียร์ เป็นต้น
13/ ตัวอย่างคุณภาพข้าวของไทย อาทิ 1) ข้าว 100% เป็นข้าวที่มีคุณภาพดีที่สุด ซึ่งตามมาตรฐานของข้าว 100% จะมีข้าวหักปนเพียงเล็กน้อย เช่น ข้าวขาว 100% ชั้น 1 มีข้าวหักปนได้ไม่เกิน 4% 2) ข้าว 5% มีข้าวหักปนอยู่ 5-7% 3) ข้าว 25% มีข้าวหักปนอยู่ 25-28% เป็นต้น (ตามประกาศกระทรวงพาณิชย์เรื่องมาตรฐานสินค้าข้าว พ.ศ. 2540)
14/ ส่วนใหญ่เป็นข้าวกล้อง ที่เหลือเป็นข้าวอื่นๆ ซึ่งเป็นข้าวเปลือกเพื่อการเพาะปลูก
15/ คำนวนจากจำนวนครัวเรือนผู้ปลูกข้าวนาปีรวมกับผู้ปลูกข้าวนาปรัง อ้างอิงข้อมูลจำนวนสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร
16/ อินเดียระงับการส่งออกข้าวหัก และกำหนดอัตราภาษีส่งออกข้าวหลายประเภท อาทิ ข้าวเปลือก ข้าวกล้อง ข้าวกึ่งขัดสี และข้าวขาวที่ 20% (ยกเว้นข้าวนึ่งและข้าวบาสมาติ)
17/ คณะรัฐมนตรีมีมติอนุมัติแผนแม่บทการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ 20 ปี (พ.ศ.2561-2580) เมื่อวันที่ 18 มิถุนายน 2562 เพื่อแก้ปัญหาและพัฒนาทรัพยากรน้ำของประเทศ โดยสำนักงานบริหารจัดการทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สนทช.) เป็นหน่วยงานหลัก ซึ่งประกอบด้วย 6 ด้านหลัก ได้แก่ 1) การจัดการน้ำอุปโภคบริโภค 2) การสร้างความมั่นคงของน้ำภาคการผลิต 3) การจัดการน้ำท่วมและอุทกภัย 4) การจัดการคุณภาพน้ำและอนุรักษ์ทรัพยากรน้ำ 5) การอนุรักษ์ฟื้นฟูสภาพป่าต้นน้ำที่เสื่อมโทรมและป้องกันการพังทลายของดิน และ 6) การบริหารจัดการ

​